Cá trong văn hóa ẩm thực Nhật Bản

Ai cũng biết Nhật Bản là đất nước gắn liền với biển cả và những con sông, ao hồ… điều đó đã ảnh hưởng tới lối sống, cung cách ăn ở của con người nơi đây. Không chỉ đặc biệt ở truyền thống văn hóa, với sự cầu kỳ, khéo léo tinh tế của người Nhật, các món ăn từ cá của họ trở nên đa dạng hơn, hương vị thơm ngon và bắt mắt hơn trong cách thức trình bày.

Cách thức chế biến phổ biến và truyền thống nhất của người Nhật là nướng cá với một ít muối rắc phía trên. Nhưng tùy từng loại cá, mức độ to bé của thân cá, cá tươi hay cá ướp mà họ chế biến thành các món khác nhau. Đối với cá tươi, có thể cắt chúng thành những lát mỏng ăn sống (gần giống với gỏi cá ở Việt Nam), hoặc với những loại cá nhỏ, nhiều mỡ thì có thể tẩm bột rán, nướng, luộc… Những cách thức chế biến khác nhau khi đi kèm với nhiều nguyên liệu đều tạo cho món ăn sự cầu kỳ và hương vị thơm ngon, lạ miệng. Ngoài ra, con người nơi xứ sở mặt trời mọc còn chế biến cá thành thực phẩm dự trữ có giá trị dinh dưỡng cao như bột, nước tương chấm. 

Với cá còn đủ tươi ngon, người Nhật thích thái lát mỏng để ăn sống. Điển hình của điều đó là món Sashimi. Sashimi là món ăn truyền thống, món ăn đầu tiên trong mỗi bữa ăn của người Nhật. Sashimi có thể dịch ra tiếng Việt là "xẻo thân", tức là món ăn được làm từ những lát cá thái mỏng rất đẹp mắt. Món này thường được dùng với cơm và một chén súp Miso, ăn với xì dầu (soy – sauce) và cây cải ngựa băm nhỏ (wasabi).
Cá sống cũng thường được ăn theo kiểu Sushi – món ăn kèm với cơm, rau và một vài gia vị khác. Tuy nhiên, Sushi cũng có thể chế biến từ thịt cá đã làm chín. Có nhiều loại Sushi như Sushi nắm, Sushi cuộn, Sushi gói, Sushi lên men, Sushi rán… Mỗi địa phương ở Nhật lại có những nét riêng trong cách chế biến Sushi khác nhau. 

Ngoài những món ăn truyền thống có trong mâm cơm thường ngày như Sashimi hay Sushi, người Nhật còn có những món nổi tiếng khác cũng được chế biến từ cá như: Tempura (một món gồm các loại hải sản, rau, củ tẩm bột mì rán ngập trong dầu); món Teriyaki (chế biến cá bằng cách ướp thịt cá đã lóc xương bằng nước xì dầu, vừa phết mỡ vừa nướng/luộc); Bento (hộp cơm truyền thống gồm cơm, cá hoặc thịt cùng một hoặc nhiều món rau ăn kèm được đặt vào một hộp gỗ hoặc giấy); Shake (món cá hồi muối) hay món ăn có tên Namasu (gồm các loại cá biển tuơi sống cắt lát và rau củ)… 

Các món ăn từ cá đã tạo nên nét riêng độc đáo của ẩm thực Nhật Bản. Nếu như trong văn hóa ẩm thực Nhật phụ thuộc nhiều vào đặc sản theo từng mùa thì món từ cá là điển hình của điều đó. Từ cách chế biến các loại cá, gia vị đi kèm… đều phải phụ thuộc vào mùa, theo vùng (nói cụ thể là tùy theo thời tiết). Hơn nữa, khi chế biến thức ăn, người Nhật rất coi trọng màu sắc, sự đẹp mắt của món ăn. Điều đó được thể hiện ở sự tỉ mỉ, tinh tế khi chế biến và bày biện món ăn rất cầu kỳ, bắt mắt. 

Không chỉ với món ăn truyền thống mà rất nhiều các món ăn làm từ cá ở Nhật Bản khi thưởng thức người ta đều cảm nhận được một hương vị đặc biệt, vừa lạ miệng vừa thơm ngon quen thuộc. Có lẽ vì thế, cá đã trở thành nguyên liệu có một vị trí số 1 khi người ta nhắc tới văn hóa cũng như danh sách ẩm thực của đất nước mặt trời mọc này.